Abaza Alfabesi (Aşuva-Aşharuva)

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Abazaca
Telaffuz	Abaza Byzšwa
bölge	Kafkasya, Anadolu
Etnik köken	Abazalar
Konuşan sayısı	47,880  (2010)[1]
Dil aileleri	İber-Kafkas dilleri Kuzey Kafkas dilleri Kuzeybatı Kafkas dilleri Abazaca
Yazı sistemi	Kiril, Latin, Arap alfabesi
Resmi durumu
Resmi dil	Karaçay-Çerkesya
Bölgesel	Türkiye
Dil kodları
ISO 639-3	abq

Abazaca (Abazaca: Абаза Бызшва, Abaza Bızşva), Kuzeybatı Kafkas dillerinden biridir. Abazaların konuştuğu bu dil, Abhazca ile yakın akrabadır. Bugün, Kuzey Kafkasya'da 40.000 kişi tarafından konuşulur. Abazaların önemli bölümü (%75) 1864 göçüyle Osmanlıtopraklarına sürülmüşlerdir. Büyük sürgünden sonra anayurtlarında (Karaçay-Çerkesya) kalan 10.000 kişi bugün tekrar 40.000 nüfusa ulaşmıştır.

Abazaca, İber-Kafkas dillerinin Abhaz-Adige grubuna dahildir. Abhaz grubunu Abhaz ve Abaza şeklinde iki alt kısma ayırmak mümkündür. Abazaca iki aksana ayrılır: Aşuva (Tapanta) ve Aşķarava. Edebiyat ve yazım dili, çoğunluğun konuşmakta olduğu Aşuva aksanı üzerine kurulmuştur.

Abhaz-Adige grubunun alt kolu olan Abhaz-Abazaca'nın üçüncü kolu ise Apsuva diyalektidir. Bu diyalekt, Apsnı (Abhazya)’daki Abhaz-Abazalar tarafından kullanılmaktadır. Gerek Abhaz gerekse Abazalarının konuştukları diller, küçük farklılıkların dışında aynı­dır. Her iki taraf da birbirinin konuşmalarını anlayabilmektedir. Özellikle Aşķarava Abazaların aksanları, Apsua dialekti ile çok büyük benzerlik göstermektedir. Aşuva (Tapanta) diyalekti, Khubina-Albırğan ve Guım şeklinde iki şiveye ayrılır.

Abazacanın yazılı edebiyat ve gramerinin oluşumu 1932 yılına dayanmaktadır. Bu tarihte oluşturulan Latin esaslı Abaza alfabesi, 1938'e kadar kullanılmıştır. 1938 Kril esaslı olarak genişletilmiş Rus alfabesiyle değiştirilmiştir. Abazaca, Karaçay-Çerkes bölgesinde 1930'lu yıllardan başlayarak okul­larda ders olarak okutulmaya başlanmıştır. Abazaca alanında ilk sistemli çalışmalar yapan kişi, Abazaca'da olduğu kadar Adigece'ye de büyük emekleri geçen Tobil Talistan (1879-1956) olmuştur. Jır Hamid başta olmak üzere onu örnek alan sonraki kuşaktaki birçok idealist Abaza ay­dını, Tolestan’ın açmış olduğu yolda ilerlemişlerdir.

Günümüzde Abazaca alanında çalışmalarda bulunan isimler olarak Çkuđu Mikail, Lağuç Camledin, Đıug Vladimir, Mixts Kerim, Khlıç Rauf, Tobil Melbahue Nuriye, Egdza Nazir ve Meremkul Vladimir’i saymak mümkündür.

Abazaca'ya uyarlanan alfabelerin oluşturulmasından sonra Aba­zaca gazeteler, edebi eserler ve çeşitli etnografik yayınlar basılmaya baş­lanmış, bunu takip eden yıllarda ise Karaçay-Çerkes bölge radyosunda Abazaca sesli yayına geçilmiştir. Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde "Abazaşta" isimli haftalık Abazaca bir gazete yayınlanmaktadır. Ayrıca, Karaçay-Çerkes yerel TV kanalında haftada birkaç saat Abazaca yayın yapılmaktadır.

Ortografi

А а [a]	Б б [b]	В в [v]	Г г [ɡ]	Гв гв [ɡʷ]	Гъ гъ [ɣ]	Гъв гъв [ɣʷ]	Гъь гъь [ɣʲ]
Гь гь [ɡʲ]	ГӀ гӀ [ʕ]	ГӀв гӀв [ʕʷ]	Д д [d]	Дж дж [dʒ]	Джв джв [dʒʷ]	Джь джь [d͡ʑ]	Дз дз [dz]
Е е [e]	Ё ё [jo]	Ж ж [ʒ]	Жв жв [ʒʷ]	Жь жь [ʑ]	И и [i]	Й й [j]	К к [k]
Кв кв [kʷ]	Къ къ [qʼ]	Къв къв [qʷʼ]	Къь къь [qʼʲ]	Кь кь [kʲ]	КӀ кӀ [kʼ]	КӀв кӀв [kʷʼ]	КӀь кӀь [kʲʼ]
Л л [l]	Ль ль [ɮ]	ЛӀ лӀ [ɬʼ]	М м [m]	Н н [n]	О о [o]	П п [p]	ПӀ пӀ [pʼ]
Р р [r]	С с [s]	Т т [t]	Тл тл [ɬ]	Тш тш [t͡ʃ]	ТӀ тӀ [tʼ]	У у [u/w]	Ф ф [f]
ФӀ фӀ [fʼ]	Х х [x]	Хв хв [xʷ]	Хъ хъ [q]	Хъв хъв [qʷ]	Хь хь [xʲ]	ХӀ хӀ [ħ]	ХӀв хӀв [ħʷ]
Ц ц [ts]	ЦӀ цӀ [tsʼ]	Ч ч [t͡ɕ]	Чв чв [tʃʷ]	ЧӀ чӀ [tʃʼ]	ЧӀв чӀв [tʃʷʼ]	Ш ш [ʃ]	Шв шв [ʃʷ]
ШӀ шӀ [t͡ʃʼ]	Щ щ [ɕ]	Ъ ъ [ˠ]	Э э [e]	Ю ю [ju]	Я я [ja]	Ӏ [ʔ]